Obsesif Kompulsif Bozukluk

Obsesif Kompulsif Bozukluk

OKB, obsesyonların tek başına görüldüğü, kompulsiyonların tek başına görüldüğü ya da her ikisinin birlikte yaşanabildiği bir rahatsızlıktır

Obsesyonlar, kişide belirgin bir kaygı ya da sıkıntıya neden olan, tekrarlayıcı düşünceleri içerir. Kompulsiyonlar ise kişinin obsesyonlarını (tekrarlayıcı ve yineleyici düşünceler) rahatlatmak için yapmak zorunda hissettiği yineleyici davranışlardır. Bu davranışlar el yıkama, düzenleme, aşırı kontrol olabilirken bazen de zihinsel eylemler (dua etmek, sayı saymak, kelimeleri ve sözcükleri tekrar etmek) şeklinde olabilmektedir.

Bu davranışların ve zihinsel eylemlerin yapılış nedeni obsesyonları azaltmak, düşüncelerden kurtulmaktır. Ayrıca kişinin günlük yaşantısının büyük bir bölümü bu davranış ve zihinsel eylemler ile geçer, aşırı düzeydedir. Eğer birey bu obsesyon ve kompulsiyonların mantık dışı olduğunun farkındaysa iç görüsünün iyi olduğu anlamına gelir ve tedavi kolaylaşır.
Ancak birey, bu obsesyon ve kompulsiyonlarının tamamen mantıklı olduğunu düşünüyorsa, bu obsesyonları ve kompulsiyonları olmazsa başına net olarak kötü bir şey geleceğine inanıyorsa o zaman iç görüsü zayıftır ve tedavi çok daha zor ilerler

Özellikle son yapılan çalışmalarla birlikte her 100 kişiden 2-3’ünde OKB görüldüğü saptanmıştır.

Genel görünüm ve başlangıç yaşı açısından ergenlik dönemi ve genç yetişkinlik döneminde görülmekle birlikte okul öncesi çocukluk dönemine kadar görülebilmektedir. Bu rahatsızlık hem erkeklerde hem kadınlarda görülür ancak kadınlarda daha sık görülmektedir.

Peki OKB belirtileri nelerdir ?

OKB belirtileri toplumdan topluma değişiklik göstermektedir. En sık görüleni ve en çok bilineni bulaş obsesyonu ve temizlik kompulsiyonudur. Toplumda OKB sadece bir temizlik hastalığı olarak bilinmektedir ancak birçok türü vardır.

Bunlar;

Bulaşma obsesyonu ve temizlik kompulsiyonu:

Bireylerin bedenine, eşyasına veya kıyafetine kir, mikrop, bakteri, virüs, toz gibi etkenlerin bulaşabileceğine ilişkin yineleyici takıntılı düşünceler ve bu düşüncelerin sebep olduğu rahatsızlığı azaltmak nedeniyle kişinin yaptığı davranışlardır.

Örneğin kişi üzerine herhangi bir şey bulaşacağı düşüncesiyle aile bireylerine, eşine, çocuklarına, arkadaşlarına sarılmak istemeyebilir, herhangi bir şey bulaşmadığı halde bulaştığını düşünerek (bulaşmadığını bilse bile) ellerini ve kıyafetlerini sürekli yıkayabilir. Misafirliğe gitmek ya da misafir ağırlamaktan kaçınır. Elinden geldiği kadar dışarı çıkmamaya çalışır, dışardan gelen bireylerden uzak durmaya çalışır. Ayrıca idrar ve beden salgılarının da bulaşacağı endişesiyle tuvalete girmekten ve insanlarla bedensel temas kurmaktan kaçınabilir.

Bulaş ihtimaline karşı aldığı davranışsal önlemleri (kompulsiyonlar) haklı bir açıklaması olduğuna inanır. Burda ayrım şu olmalıdır; birey, günlük yaşantısının büyük bir kısmını bulaş obsesyonları ve kompulsiyonları ile geçiriyorsa, aşırı düzeyde temizleme davranışı varsa, zihinsel eylemleri gerçek durumdan bağlantısızsa (kirlendiğini düşünerek içinden sıklıkla dua ediyorsa) o zaman OKB’den söz edebiliriz. Ancak kişinin duruma uygun olacak şekilde COVID-19 salgınına yönelik tedbirini alıyor olması OKB olduğu anlamına gelmez.

Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu:

Bulaşma obsesyonları ve temizlik kompulsiyonundan sonra en sık görülen OKB türüdür. Birey, nesnelerin (ütü, kapı, gaz ocağı, kilitli kalması gereken her türlü eşya) açık kalmış olabileceğine yönelik tekrarlayıcı bir şekilde endişe ve kuşku duyar.

Bu kuşku sebebiyle sürekli bir biçimde bu nesneleri kontrol eder, bu aşırı kontrol davranışı aslında kuşku obsesyonlarını rahatlamak amacıyla yapılan kompulsiyonlardır. Örneğin kişi evin kapısını kitlediğini bildiği halde yine de kuşku duyar ve kapı kilidini defalarca kontrol etmekten kendini alıkoyamaz ve ancak böyle rahatlayabilir.

Cinsel Obsesyonlar:

Birey, toplum açısından onaylanmayan, kendisine utanç veren cinsel obsesyonlara sahiptir. Bireyin tekrarlayıcı bir biçimde cinsel içerikli hayaller kurması ya da bu durumu yaşayacağına yönelik ‘’kontrolümü kaybedip çevremdeki insanlara sarkıntılık yapar mıyım, cinsel davranışlarda bulunur muyum, elimde olmadan çok yakınım olan birisine cinsel anlamda zarar verir miyim’’ gibi tekrarlayıcı düşüncelere sahiptir.

Dini içerikli obsesyonlar:

Katı dini tutumları olan toplumlarda daha sık görülür. Kişi inandığı dini inancına ters düşecek düzeyde takıntılı düşüncelere sahiptir. Örneğin müslüman olan bir kişi tam namaz kılmaya başladığı sırada ‘’Allah’a küfür etmek, şirk koşmak’’ gibi düşüncelere kapılabilir. Bu düşünceler bireyi o kadar rahatsız eder ki namazının bozulduğunu ve kabül edilmediğini düşünerek tüm gününü namaz kılarak geçirebilir.

Simetri/düzen obsesyonları ve kompulsiyonları:

Özellikle OKB’nin bu türü birçok bireye kendisinde OKB olacağını düşündürmektedir. Aşağı yukarı tüm insanlarda düzen isteği olabilir ancak buna bir hastalık diyebilmemiz için kişinin bu düzen obsesyonu ve kompulsiyonu gündelik işlerini aksatacak düzeyde olmalıdır. Örneğin hepimiz masamızın düzenli olmasını isteriz ama günümüzün büyük bir kısmını o masayı düzenlemek için harcamayız. OKB olan birey bu düzenleme işini saatlerce yapabilir, bu düzenlemeler tamamlanmadan hiçbir işine konsantre olamaz, tekrarlayıcı bir biçimde düzenli durmayan nesneleri düşünür.

Dokunma Kompulsiyonları:

Bazen birey bir işi yapmadan önce kendisi için önemli olan bir eşyaya mutlaka dokunması gerektiğini düşünür. Örneğin işe gitmeden önce çocuğunun fotoğrafına dokunmazsa çocuğunun başına kötü bir şey geleceğini düşünen birisi o fotoğrafa dokunmadan işe gidemez.

Sayma Kompulsiyonları:

Birey, belli bir aktiviteyi belli bir sayıda yapması gerektiğini eğer yapmazsa başına kötü bir şey geleceğini düşünerek sayma davranışı gerçekleştirir. Örneğin evden çıkmadan önce 5 kere besmele çekmezse kendisinin ve sevdiklerinin başına kötü bir şey geleceğini bu nedenle mutlaka 5 kere besmele çekmesi gerektiğini düşünür.

Biriktirme ve Saklama Kompulsiyonları:

Nesnelerin gerekli ve gereksiz olmasına bakmaksızın ‘’bir gün lazım olabilir’’ düşüncesiyle saklamayı içeren kompulsiyonlardır. Eğer birey nesneleri saklamazsa ve o nesneler ilerde lazım olduğunda o nesneye ulaşamamak kişi için neredeyse felaket anlamına gelir. Saklanan eşyalar çoğu zaman maddi ve manevi değeri olmayan hatta neredeyse kırık dökük ve işe yaramayan eşyalardır.

Batıl İnançlar:

Birey, yaşadığı toplumun kültürel özelliklerine göre bazı batıl inançlar geliştirebilir. Eğer kaldırımda çizgilere basarak yürürse bunun uğursuzluk getireceğine yönelik yoğun düşünceleri olabilir. Evden sol ayakla çıkmak, kara kedi görmek, elden ele bıçak vermek, merdiven altından geçmek vs. gibi durumların da uğursuzluk getireceğini düşündüğü için kişi bunlardan kaçınmak için yoğun bir çaba sarfeder.

Peki OKB’nin nedenleri nelerdir?

OKB, daha çok genetik bir rahatsızlıktır ancak kişilik özellikleri, travmalar, katı bir ahlaki tutuma sahip ebeveyne sahip olmak, aşırı eleştirel ebeveyne sahip olmak ve katı dini tutumlar içerisinde yetiştirilmekte OKB’yi tetikleyebilmektedir. Özellikle biyolojik bir alt yapısı olması nedeniyle ilaç tedavisi ve buna ek olarak bilişsel davranışçı terapi yararlı olacaktır.